Spis treści, wstęp, przedmowa, wprowadzenie

Spis treści

Wstęp. 7

Przedmowa. 8

Wprowadzenie. 10

Rozdział pierwszy. Zwodniczy mózg rodzica. 12

1.1 Dlaczego my, rodzice, funkcjonujemy tak, a nie inaczej – zwłaszcza gdy sprawy toczą się szybko lub są stresujące. 12

1.2. Mózg ma swoją historię. 12

Stare i nowe struktury mózgu. 12

Pierwotny, pełen zagrożeń świat wciąż tkwi w naszych głowach. 13

Krytyka przeważa nad pochwałami 14

Co to wszystko ma wspólnego z rodzicielstwem?. 15

1.3 Szef na górze, dinozaur na dole – górne i dolne ścieżki reagowania w mózgu. 16

Na górze z szefem.. 17

Na dole ws­­­­zystko idzie szybciej 18

1.4 Jestem w czerwonej, niebieskiej czy zielonej strefie?. 20

Jaki kolor ma stres?. 20

Jaki kolor ma powrót do stanu spoczynku?. 22

Jakiego koloru jest nauka w szkole?. 23

Szczęście lub trwałe dobre samopoczucie są zielone. 25

Czy chcesz trochę więcej zieleni?. 25

W którym systemie jestem szczególnie biegły: w czerwonym, niebieskim czy zielonym?. 26

Jaki jest mój punkt wyjścia?. 27

Rozdział drugi. Przemierzając z mózgiem dinozaura współczesny świat pełen pułapek optymalizacji 29

2.1 Taktyka straszenia. 30

2.2 Jaki kolor kieruje nami w świecie 3.0?. 31

Kto ma lepszego smartfona?. 32

Jak wolny jest czas wolny?. 33

Szał optymalizacji 34

2.3 Potrójna pułapka optymalizacji 35

Szkoła jako niebieski warsztat optymalizacji 36

O zgrozo, moje dziecko jest przeciętne. 38

2.4 Traktujemy siebie jako rodziców zbyt poważnie i cierpimy z tego powodu. 40

Rodzicielska mania wielkości 40

Moje dziecko jako moje „dzieło”. 41

Rozdział trzeci. Wartość współczucia wobec siebie i uważności dla rodziców i dzieci 44

3.1 Czym jest samowspółczucie?. 45

3.2 Stara mądrość w nowych książkach. 48

3.3 Współczucie. 50

3.4 Czym właściwie jest uważność?. 51

Połączenie umysłu i ciała. 52

3.5 Ku temu, co przyjemne – z dala od tego, co nieprzyjemne. 54

3.6 Rozwijanie wewnętrznego współczującego głosu. 55

3.7 Wewnętrzna rada opiekuńcza. 57

3.8 Błędne przekonania dotyczące samowspółczucia. 58

3.9 Surowa samokrytyka czy autokorekta głosem współczucia?. 59

Samokontrola a samowspółczucie. 61

3.10 Którego wilka karmię?. 62

Oswajanie wilka gniewu współczuciem.. 63

3.11 Kiedy współczucie wobec siebie boli – o efektach i skutkach ubocznych. 65

Rozdział czwarty. Przełamywanie starych wzorców i odkrywanie nowych ścieżek. 67

4.1 Pomocy, brzmię jak moja mama lub tata! 67

4.2 Krótki przewodnik po poskramianiu trybów schematów.. 69

4.3 Dla odmiany odłóż na bok rolę rodzica. 72

4.4 Zbytnia pobłażliwość czy nadmierna surowość? Czy proszę o zbyt wiele czy o za mało?. 73

4.5 Więcej opieki czy więcej przestrzeni?. 76

Troska i zaprzyjaźnianie się. 78

4.6 Ja też mogę przepraszać. 80

4.7 Wyznaczanie granic z miłością. 82

4.8 Bezstronny, zrównoważony spokój w okresie dojrzewania. 84

4.9 Wstyd i poczucie winy. 87

Udręka wyrzutów sumienia. 90

Zadowolenie ze swojego ciała. 91

4.10 Czy dbanie o siebie oznacza egoizm dla nas jako mężczyzn, kobiet i par?. 92

Rozdział piąty. W ogrodzie życia. 95

5.1 Prawdziwe wchłanianie przez mózg tego, co dobre. 95

Poranny spacer z psem.. 96

5.2 Doświadczenia stają się cechami, mocnymi stronami, zasobami 97

5.3 Przegrzewam się czy pozostaję w równowadze?. 99

5.4 Uspokój dinozaura, nakarm mysz, przytul człowieka. 104

5.5 Poczucie własnej wartości czy docenianie siebie?. 111

Warunkowe a bezwarunkowe poczucie własnej wartości 112

5.6 Filary dobrostanu. 115

Dobrostan i intensywność emocji 116

5.7 Wdzięczność. 117

5.8 Czy coś cię dziś ucieszyło? Apel o radość. 118

Co naprawdę ma znaczenie. 121

5.9 Mądrość i pewność siebie jako rodzica. 122

Rozdział szósty. Ośmiotygodniowy kurs uważnego, współczującego rodzicielstwa MCP: rodzicielstwo z uważnością i samowspółczuciem.. 124

Rozdział siódmy. Małe praktyki uważności z rodziną. 131

Rozdział ósmy. Napisz do siebie list pełen współczucia. 138

List współczucia do wszystkich ojczymów i macoch. 138

Pełen współczucia list do rodziców dzieci chorych psychicznie. 139

Pełen miłości list do ojców i wszystkich mężczyzn, którzy chcą zostać ojcami 141

Pełen współczucia list nastolatka do rodziców.. 141

Pełen miłości list do nastolatka z ADHD.. 142

List współczucia do wszystkich rodziców adopcyjnych i zastępczych. 144

Pełny miłości list z prośbą do wszystkich rodziców w separacji 144

List współczucia do wszystkich dzieci, które straciły bliską osobę. 145

Epilog. Uważność, mądrość i współczucie jako kompas dla świata. 146

Podziękowania. 149

Wspieranie edukacji w jednych z najuboższych krajów świata poprzez mądre słowa. 151

Dodatek pierwszy Przegląd różnych opisanych w tej książce procedur opartych na uważności 152

Dodatek drugi. Naukowe spojrzenie na uważność i samowspółczucie w rodzicielstwie. 158

Dodatek trzeci. Małe, niereprezentatywne badanie młodych i już nie tak młodych rodziców w kontekście osobistym.. 161

Dodatek czwarty. Lista praktyk. 163

Bibliografia. 164

 

 

 

Wstęp

W dzisiejszych czasach rodzicielstwo to prawdopodobnie jedno z największych wyzwań, przed jakimi stajemy. Wszyscy rodzice kochają swoje dzieci i życzą im jak najlepiej, jednak wysiłek wkładany w zaspokajanie ich potrzeb wydaje się codziennie zawodzić. Większości rodzin, a zwłaszcza matkom, brakuje wsparcia. Zawsze jest wiele rzeczy, którymi trzeba się zająć, a jednocześnie nie jesteśmy przygotowani na silne emocje, jakie budzą w nas nasze dzieci. Kiedy jesteśmy zestresowani w życiu z dziećmi, różne części nas przejmują kontrolę, choć wcale nie chcemy oddawać im przywództwa.

Z drugiej strony wszyscy rodzice posiadają cechy i wewnętrzną mądrość, które mogą im pomóc pozostać na dobrej drodze. Bez względu na to, jak wyglądało nasze dzieciństwo, w sercu głęboko pragniemy zajmować się naszymi dziećmi ze współczuciem. Praktyka uważności i miłującej dobroci wobec siebie są nieocenione w kultywowaniu w naszych sercach i umysłach właściwości, które pozwalają zarówno naszym dzieciom, jak i nam samym rozkwitać i wzrastać.

W tym kontekście z wielką przyjemnością przedstawiam tę niezwykle cenną książkę. Znam Jörga Mangolda od kilku lat; wspólnie prowadziliśmy odosobnienia dla rodzin. Jego człowieczeństwo i ciepłe serce w połączeniu z głębokim zrozumieniem i wglądem w funkcjonowanie umysłu i mózgu nieustannie wpływają na mnie i wzbogacają. Ta wspaniała książka daje rodzicom dostęp do praktyk uważności i życzliwości wobec siebie.

Wyjaśnia, że nie jesteśmy winni trudnościom, jakich doświadczamy, a nasze dzieci nie są problemem. Ze względu na naturę naszego mózgu życie z dziećmi będzie wielokrotnie popychać nas do granic możliwości i poza nie. Książka ta opisuje również praktyczne sposoby, w jakie możemy lepiej rozwinąć bezstronny, zrównoważony spokój i stworzyć rodzinną atmosferę, która sprzyja nie tylko bardziej harmonijnym relacjom, ale także dobrostanowi.

Gorąco polecam tę książkę każdemu rodzicowi i wszystkim osobom mającym do czynienia z dziećmi. Bez wątpienia jest w niej potencjał, by zmienić twoje życie.

Lienhard Valentin

 

Przedmowa

 

Być może pewnego dnia z tej cywilizacji zrodzi się kultura.

Ludwig Wittgenstein

 

W Niemczech mamy szczęście żyć w sytuacji, która pozwala nam się cieszyć wielkim dobrobytem materialnym, zorganizowanymi i strzeżonymi strukturami państwa oraz godnym pozazdroszczenia dostępem do opieki medycznej. Jednak wciąż pozostajemy niezadowoleni, a nasze obawy i niepewność z pewnością się nie zmniejszyły.

Wynika to ze zmian na dwóch poziomach.

Pomimo wielkiego obiektywnego postępu, społecznych ulepszeń i ogromnych uproszczeń technologicznych, trudno nam sobie radzić z warunkami życia, które sami stworzyliśmy. Ich zmiana postawiła przed nami nowe i odmienne wyzwania (na przykład w zakresie uwagi, tolerancji na stres, zdolności komunikacyjnych, elastyczności umysłowej i zdolności adaptacyjnych). Nasz sprzęt – który rozwinął się w toku ewolucji – nie skonfigurował nas do łatwego sprostania tym wymaganiom. Sami stworzyliśmy to środowisko, ale pod względem psychiki i biologii nie jesteśmy zbyt dobrze przygotowani do funkcjonowania w nim.

Coraz lepiej rozumiemy, co jest dla nas korzystne, a co nam szkodzi. Mamy też większą świadomość problemów psychicznych i podatności na nie. Szczególnie wzrosła nasza wrażliwość na bezbronność dzieci. Wiele badań wykazuje straszliwe konsekwencje złego traktowania dzieci lub wykorzystywania ich, które odciskają piętno na całym życiu. W ostatnich dziesięcioleciach normy i standardy w odniesieniu do ochrony dzieci przed przemocą i dbanie o ich najlepszy interes uległy zasadniczej zmianie. Na szczęście również oczekiwania, jakie stawiamy dziś wychowaniu i opiece, różnią się od tych sprzed zaledwie kilku dekad.

Jednak wspomniane powyżej – całkowicie pozytywne – zmiany niekoniecznie przyczyniają się do uspokojenia, odprężenia i obniżenia niepokoju. Wręcz przeciwnie, niosą również paradoksalne skutki. Wraz z obiektywnym postępem i zmienionymi standardami wzrosły oczekiwania wobec nas i nasiliło się społeczne porównywanie; wzrosło oczekiwanie, by funkcjonować „normalnie” i efektywnie wykorzystywać czas, a także presja na ciągłą optymalizację siebie, swojego życia i jego warunków, co prowadzi do obaw przed pozostaniem lub byciem pozostawionym w tyle. Zapotrzebowanie na terapię gwałtownie wzrasta zarówno wśród dorosłych, jak i dzieci, a trend ten nie wydaje się zmieniać.

Presja czasu, normalności i optymalizacji jest szczególnie widoczna w rodzinach z dziećmi. Któż nie chce być dobrą matką lub ojcem? Kto nie życzy swojemu dziecku jak najlepiej? Rodzice znajdują się pod presją głównie z powodu wysokich oczekiwań wobec siebie samych. Są one zrozumiałe, ale często niemożliwe do spełnienia. Badania empiryczne wykazują, że presja czasowa i finansowa w rodzinach z małymi dziećmi może prowadzić do bardzo wysokiego poziomu stresu, co, jak wiadomo, wywiera szkodliwy wpływ na zdrowie psychiczne dzieci.

Na tle tych zmian od przełomu wieków znajdują spory oddźwięk nowe podejścia psychoterapeutyczne, które zaadaptowały pradawną mądrość i tradycję Wschodu oraz techniki medytacyjne. Te nowe koncepcje nie pasują już do tradycyjnych klasyfikacji szkół terapeutycznych, lecz stanowią ulepszenie klasycznych podejść i rozwijają je. Po dobrze ugruntowanym szkoleniu medycznym, psychiatrycznym i psychoterapeutycznym Jörg Mangold zapoznał się z tymi nowymi koncepcjami, wczuł się w nie i ucieleśnił je, a następnie rozwinął jako własną autentyczną postawę terapeutyczną, którą można scharakteryzować takimi terminami jak uważność, współczucie i samowspółczucie.

Poznałem Jörga Mangolda jako młodego lekarza, wkrótce po ukończeniu przez niego studiów, i towarzyszyłem mu w pierwszych krokach pracy psychoterapeutycznej. Później poznałem go jako ojca rodziny, szefa własnej praktyki psychiatrycznej dla dzieci i młodzieży, inspiratora wielkiego zespołu praktyki Mangolda oraz siłę napędową działalności humanitarnej – Powszechne prawo do zdrowia i edukacji – którą zorganizował. Podziwiam jego otwartość na nowe rzeczy, krytykę i zmiany. Wiem, z jaką pracowitością i zapałem angażuje się we wszystko, co robi. Cenię jego humanitarne poświęcenie i pasję. Podziwiam jego ogromną gotowość, by z odwagą i nieustraszonością oddawać się do dyspozycji innych.

W niniejszej książce jego cechy stają się oczywiste nawet dla tych, którzy nie poznali go osobiście. Jest jasne, że jego praktyka uważności i doświadczenie jako lekarza i psychoterapeuty łączą się z prywatną i osobistą ścieżką, którą podąża wraz z rodziną. Przeczytałem tę książkę z wielkim entuzjazmem i prawdziwą radością poznawania.

Nie jest to jednak poradnik dla rodziców, ponieważ nie zawiera żadnych rad. Jörg Mangold opiera się na aktualnych odkryciach biopsychologii ewolucyjnej i neuropsychologii i na tej podstawie opisuje pomocne współrzędne poznawcze, dzięki którym możemy lepiej zrozumieć i zaakceptować siebie oraz własne słabości. Przedstawia także sugestie, w jaki sposób możemy poznać siebie jako ojców lub matki w nowy, przyjazny sposób. Książka ta nie uczy technik w ścisłym tego słowa znaczeniu, lecz przedstawia bardzo konkretne sugestie dotyczące praktykowania altruistycznej postawy wobec siebie, naszych partnerów i dzieci.

Praktykowanie tej postawy ma – w sensie najlepszej tradycji psychoterapeutycznej – na wskroś wywrotowy charakter. Uważności i samowspółczucia nie należy błędnie rozumieć jako kolejnych strategii samooptymalizacji. Mogą nam pomóc nabrać dystansu do własnych i cudzych oczekiwań, by w codziennym zamieszaniu zabezpieczyć i rozwijać siebie, swoje człowieczeństwo i rodzinę. Książka ta będzie bardzo pomocna dla wielu rodzin i być może przyczyni się również do rozwoju naszej cywilizacji.

Marburg, 23 sierpnia 2017 roku

 

prof. Fritz Mattejat

Psycholog, psychoterapeuta dzieci i młodzieży, od wielu lat starszy psycholog w Klinice Psychiatrii i Psychoterapii Dzieci i Młodzieży oraz dyrektor Instytutu Terapii Behawioralnej i Medycyny Behawioralnej na Uniwersytecie w Marburgu.

 

Wprowadzenie

 

Poza pojęciami czynienia zła i czynienia dobra jest pole. I tam się spotkajmy.

Rumi, perski poeta

 

Ta książka to przewodnik po trosce o siebie dla oddanych rodziców. Nie jest to poradnik wychowania ani kolejna publikacja doradzająca, jak najlepiej postępować z dzieckiem. Jeśli czegoś takiego szukasz, to dobry moment, by wrócić do księgarni i zwrócić tę książkę.

Dotyczy ona raczej pewności siebie, życzliwości wobec siebie, dbania o siebie i współczucia wobec samych siebie jako rodziców.

Przed napisaniem tej książki przeprowadziłem wśród znajomych rodziców w moim otoczeniu krótką ankietę, prosząc o wymienienie dziesięciu rzeczy, które w byciu rodzicem uważają za wzbogacające i zachwycające oraz dziesięciu, które są dla nich trudne lub niepokojące.

Jeśli chodzi o to, co było wzbogacające, najczęściej wymieniano:

• obserwowanie, jak dzieci wzrastają i się rozwijają,
• bycie rodziną i poczucie więzi,
• śmiech dziecka,
• widzenie świata oczami dziecka i możliwość zabawy z nim,
• poczucie bezwarunkowej miłości.

Najtrudniejsze były:

• obawa, że dzieciom stanie się coś złego (poważna choroba, śmierć, przemoc); niemożność udzielenia pomocy, gdy dziecko cierpi lub jest w potrzebie; rezygnacja z kontroli,
• niepewny stan świata, społeczeństwa, przyrody,
• ciągły pęd, aby pogodzić pracę i życie rodzinne,
• znalezienie wystarczającej ilości czasu na związek oraz czasu dla samego siebie i przyjaciół,
• szkoła i system oświaty.

Myślę, że jako rodzice i tak mamy już sporo na swoich barkach, a często obciążenie to tylko się zwiększa. Niektórzy narzekają na brak poczucia bezpieczeństwa i spadek umiejętności rodzicielskich w dzisiejszych czasach, inni zaś uważają, że rodziny nie spędzają już wystarczająco dużo czasu razem. Są też tacy, którzy utrzymują, że wszystko wiedzą najlepiej i zasiewają w innych lęk, ostrzegając przed najróżniejszymi możliwymi katastrofami; cieszyliby się bardzo, gdyby wprowadzono obowiązek posiadania licencji na zostanie rodzicem. Słyszy się najróżniejsze, często sprzeczne opinie ekspertów na temat rodzicielstwa, co prowadzi do wzrastającej presji, by być doskonałym, zamiast po prostu pozwolić ludziom wychowywać dzieci w sposób dla nich naturalny.

O tym właśnie jest ta książka: o lepszym zrozumieniu i porzuceniu pragnienia doskonałości. O większym zaufaniu do siebie i współczuciu wobec siebie i innych jako przewodniku. Życie, zwłaszcza w rodzinach z dziećmi, jest kolorowe i różnorodne, dramatyczne i intymne, radosne i smutne, ale z pewnością nie jest procesem optymalizacji.

Rzadko się podkreśla, że nasze ciała, mózgi i umysły są wynikiem procesu ewolucji trwającego od milionów lat.

Większość trudności, jakich doświadczają współcześni rodzice, wydaje się wynikać z tego, że w pokoju dziecięcym często nadal reagujemy mózgiem dinozaura na wyimaginowanego tygrysa szablozębnego.

Czytanie tej książki i zagłębianie się w jej treść ma sens, jeśli choć trochę pomoże ci lepiej zrozumieć siebie i swój rodzicielski mózg, zaufać swojemu życzliwemu sercu, współczuciu wobec siebie, współczującej radości oraz zrównoważonemu spokojowi, a także traktować siebie jak dobrego przyjaciela – zarówno w dobrych, jak i złych chwilach!

Książka ta ma strukturę podróży ze stacjami do ładowania wiedzy, podejmowania poszukiwań w sobie i odnajdywania konkretnych narzędzi, które można później wykorzystywać w codziennym rodzicielstwie.

Zaczyna się od ogólnego przedstawienia tego, w jaki sposób mózg przetwarza stres i funkcjonuje w nowoczesnym świecie, do którego natura prawie nas nie przygotowała (rozdziały pierwszy i drugi). Przedstawia uważność i współczucie, również wobec siebie, a także współczującą radość i zrównoważony spokój jako zdrowe postawy (rozdział trzeci), a konkretne możliwości ich zastosowania w różnych sytuacjach życiowych bardziej szczegółowo omówiono również w praktykach (rozdział czwarty). Podróż dopełniają sugestie dotyczące celowego kultywowania pozytywnych, wewnętrznych mocnych stron i zasobów (rozdział piąty).

Osoby, które pragną pogłębiać w sobie te właściwości, mogą również znaleźć mapę (rozdział szósty) z konkretnymi praktykami i medytacjami: Mindful Compassionate Parenting – MCP: Rodzicielstwo z uważnością i współczuciem. Dodatkowe praktyki i medytacje do pobrania w formacie MP3, a także kurs wideo EMAUS są dostępne na stronie www.we-mind.life[1]. Ponadto książka zawiera instrukcje dotyczące praktyk uważności w środowisku rodzinnym (rozdział siódmy). Wreszcie seria współczujących i czułych listów pokazuje kwestie związane ze specjalnymi tematami (rozdział ósmy).

Teorie i sugestie zawarte w tej książce nie są wyłącznie moim dziełem, lecz pochodzą także z inspiracji czerpanej od różnych mądrych nauczycieli, uczonych i autorów.

Opieram się na pięćdziesięcioczteroletnim doświadczeniu jako dziecko moich rodziców. Ponadto przez dwadzieścia pięć lat zajmowałem się psychiatrycznym wspieraniem rodzin, dzieci i młodzieży. Mam za sobą dziesięć lat praktyki uważności, medytacji i samowspółczucia, których zdrowy wpływ nieustannie odczuwam ja i uczestnicy moich kursów. Oprócz tego od dwudziestu ośmiu lat pobieram intensywne nauki w długotrwałym związku romantycznym i patchworkowej rodzinie, zmagając się z wyzwaniami jako ojczym, a od dwudziestu trzech lat również jako biologiczny ojciec. Mam nadzieję, że ta książka pomoże nam, rodzicom, bardziej ufać sobie i akceptować siebie z całym naszym człowieczeństwem, dobrymi stronami i pozornymi „słabościami” tak, abyśmy z odwagą, współczuciem i zrównoważonym spokojem dotrzymywali naszym dzieciom towarzystwa w ich wspaniałej i wymagającej życiowej podróży.

 

Ansbach, 29 sierpnia 2017 roku

Jörg Mangold

[1] Nagrania i inne materiały MCP będą dostępne również w języku polskim.