Fragment książki

Z wprowadzenia do Odżyw ciało, uzdrów mózg:

Zakładam, że skoro sięgasz po Odżyw ciało, uzdrów mózg, to jesteś osobą dorosłą, która stara się wyzdrowieć z któregoś z zaburzeń odżywiania. Szukanie wiedzy na ten temat to krok w dobrym kierunku – dowód na to, że chcesz wyzdrowieć. Chęć wyzdrowienia i gotowość do podjęcia niezbędnych do tego działań to jednak dwie różne rzeczy. Jest różnica między nadzieją a działaniem. Chcę ci dodać nadziei, ale bardziej zależy mi na zmotywowaniu cię do działania. Zdrowienie to nie magiczna sztuczka – wymaga aktywnego wprowadzania zmian w życiu.

Pamiętaj, proszę, że w tej książce podejmuję próbę zebrania wszystkiego, czego się nauczyłam. To nie jest przewodnik z konkretnymi zaleceniami, a raczej narzędzie otwierające umysł na odkrycie tego, co jest ci potrzebne, aby osiągnąć zdrowie. Nade wszystko zaś: ta książka nie zawiera wskazań medycznych. Znajdziesz tu ogólne idee, a nie program przygotowany konkretnie dla ciebie. Całe życie żyjesz w swoim ciele; znasz je i swoje zaburzenie odżywiania najlepiej. Twoja droga ku zdrowiu może wyglądać zupełnie inaczej niż moja. I to jest w porządku, bo każde z nas jest inne i wyjątkowe. Ważne jest więc, abyś wybrał_ sobie z tej książki elementy, które z tobą rezonują. Weź, czego ci trzeba, pozostaw zbędny balast.

Odżyw ciało, uzdrów mózg to efekt połączenia doświadczeń osób wychodzących z zaburzeń odżywiania – przede wszystkim mojego własnego. Może zawarte w tekście anegdoty i opowieści z życia mojego i innych, osób, które przechodziły przez coś podobnego jak ty, będą dla ciebie pomocne. Pamiętaj jednak, że jesteś unikatow_ i skomplikowan_; nie oczekuj od siebie dopasowania się do określonego modelu zdrowienia.

W książce znajdziesz odniesienia do danych naukowych. Dla jasności: na pierwszym miejscu stawiam swoje doświadczenie. Punktem wyjścia do wszelkich poszukiwań w literaturze była chęć zrozumienia tego, przez co przechodziłam, co czułam, co myślałam. Nie czytam periodyków naukowych dla rozrywki (irytują mnie ciągi słów, których nie rozumiem), ale znajduję motywację do poszukiwań, gdy chcę coś lepiej zrozumieć – a fascynuje mnie to, przez co przeszłam. Było dla mnie bardzo wspierające odkrywanie w artykułach naukowców i naukowczyń zjawisk, z którymi się zmagałam, takich jak „regeneracyjny brzuszek”, „wilczy apetyt” czy wewnętrzny przymus aktywności fizycznej. Książka zawiera więc informacje naukowe, pojawiają się one jednak w kontekście moich osobistych doświadczeń oraz doświadczeń osób, z którymi miałam przyjemność pracować przez lata.

(Książka zawiera wulgaryzmy. Nie przepraszam, tylko informuję).

---

Wstęp do polskiego wydania

dr hab. prof. ucz. Małgorzata Starzomska-Romanowska

Nie ulega wątpliwości, że zaburzenia odżywiania wiążą się z ogromnym cierpieniem. Każda książka, która oferuje pomoc chorym osobom, jest na wagę złota. Jedną z takich pozycji jest Odżyw ciało, uzdrów mózg Tabithy Farrar.

Od ponad trzydziestu lat w centrum moich zainteresowań naukowych znajduje się temat zaburzeń odżywiania i psychoterapii stosowanej w ich przypadku. Niemal od samego początku tej drogi propagowałam eksplorację świata wewnętrznego osób cierpiących na te zaburzenia, a co za tym idzie – ich egzystencjalnego pojmowania, co niemal automatycznie stawiało w krytycznym świetle dokarmianie, często określane przez osoby z anoreksją jako karmienie na siłę czy bardziej metaforycznie – jako „cios w brzuch”. Dziś już powszechnie wiadomo, że to stricte behawioralne podejście (jak to zwykle bywa z takimi podejściami), okazało się nieskuteczne. Badania kliniczne przeprowadzane w latach 80. ubiegłego wieku szybko wykazały, że takie metody „leczenia” powodują pogorszenie stanu psychicznego, a w końcu także fizycznego chorego, włącznie ze śmiercią z powodu zespołu realimentacyjnego, będącego jedną z dramatycznych konsekwencji nieprzemyślanego dokarmiania. Już wtedy można było z dużą dozą pewności stwierdzić, że u podłoża skutecznego leczenia zaburzeń odżywiania musi leżeć poczucie wolności i podejście do zaburzenia odżywiania bardziej jak do stylu życia (być może niezdrowego), a nie choroby, a także dbałość o to, aby wraz ze zmianą wagi nie nastąpiła erozja poczucia tożsamości.

Z dużą ciekawością przystąpiłam do lektury niniejszej książki. Odżyw ciało, uzdrów mózg od pierwszych stron ujawnia oryginalne podejście autorki do leczenia (a właściwie samoleczenia) zaburzeń odżywiania. Mocno akcentuje ona opcję egzystencjalną, kładącą nacisk na wolność i odpowiedzialność – to podejście, które zawsze było mi bliskie. Ostateczną decyzję o zdrowieniu podejmuje osoba z zaburzeniem odżywiania. Taka wizja autoterapii zaburzeń odżywiania skoncentrowanej na zdrowieniu ma wiele zalet. Od starożytności (a może i dłużej) wiadomo, że ciało i umysł pracują w tandemie – emocje są cielesne, a ciało reaguje na każdą emocję. Znane przysłowie mówi „w zdrowym ciele zdrowy duch”, a niniejsza książka pokazuje podobny kierunek w przypadku zdrowienia z zaburzeń odżywiania, krok po kroku, niezmiernie precyzyjnie.

Na początku książki Tabitha Farrar zaopatruje czytelnika w niezwykle przydatne praktyczne informacje. Perełkami są sekcje Bądź zmianą, Zaburzenie odżywiania to kameleon, Jesteś „wystarczająco chor_” i Zaburzenia odżywiania nie są złem wcielonym. Autorka zdejmuje z zaburzeń odżywiania swoistą „kliniczną klątwę” czy też odium, odczarowując widzenie ich jako chorób nieuleczalnych (czy „zaleczalnych”) i chociaż spojrzenie antypsychologiczne wydaje się być nieco niepoprawne politycznie, to jednak argumentem, który mnie przekonuje, jest oparcie tej książki o najmocniejszy dowód: własne doświadczenie autorki, która sama zmagała się z zaburzeniem odżywiania.

Filozofię tej książki w ślad za Tabithą Farrar można określić jako wyzdrowienie z zaburzenia odżywiania poprzez rehabilitację żywieniową i reorganizację połączeń nerwowych związanych ze strachem przed przyrostem wagi. Autorka szczegółowo opisuje, jak to wykonać. Za szczególnie ciekawe i nowatorskie uważam przedstawienie analizy strachu i jego korelatów (kłamanie, jedzenie emocjonalne, izolowanie się, zwiększona odporność na ból) u osób z zaburzeniami odżywiania oraz charakterystykę głodu i jego przejawów (głód psychiczny, fizyczny głód po jedzeniu, hiperfagia po głodówce, fenomen „żołądka bez dna”). Książka jest źródłem nieco alternatywnej, a jednocześnie niezwykle rzetelnej wiedzy o nieoczywistych objawach zaburzeń odżywiania (fizycznych, jak meszek, i psychicznych, jak zaborczość i zbieractwo, głód psychiczny, kleptomania).

Autorka rozbraja wiele szkodliwych mitów na temat zaburzeń odżywiania, dotyczących na przykład śmieciowego jedzenia czy zbilansowanej diety, co sprawia, że napięty klimat wokół tematu zaburzeń odżywiania staje się nieco bardziej „przewietrzony”. Czasami autorka wręcz mówi, że dobrym podejściem do powszechnie zalecanej rutyny w jedzeniu w procesie wychodzenia z zaburzeń odżywiania, jest… nonszalancja, która przyda się nawet w przypadku ucztowania po okresie głodu. To podejście pozwala zobaczyć m.in. to, że ciało to nie kalkulator i że „siatką bezpieczeństwa” jest po prostu minimalna ilość jedzenia, która zapewnia przeżycie.

Ta książka relaksuje, uspokaja, tonuje napięcie i to nie tylko u osoby z zaburzeniem odżywiania, ale i u każdego czytelnika i czytelniczki, gdyż prezentuje pełne nadziei podejście do poważnego zdrowotnego problemu. Zaburzenia odżywiania nie są tutaj demonizowane, co niestety często się zdarza, nawet dzisiaj; zamiast tego autorka proponuje „surfowanie po impulsie”, „medytację koloru”, „humor”, „spokojne oddychanie” – i to bynajmniej nie jest tani optymizm, wręcz przeciwnie. Tabitha Farrar oferuje konkretne narzędzia wspierające radzenie sobie ze strachem przed przyrostem wagi, ale także z OCD, na przykład kompulsyjną lekką aktywnością fizyczną (takie „drobnostki” są tutaj szczegółowo omawiane). Autorka upewnia przy tym czytelniczki i czytelników, że ich podstawowym zasobem w tej ciężkiej pracy są oni sami. Równocześnie prezentuje ciekawe i konkretne dane na temat najnowszych terapii stosowanych u osób z zaburzeniami odżywiania (na pewno będę z nich korzystać podczas wykładów z tematyki zaburzeń odżywiania), a także omawia społeczne zjawiska fatfobii czy ciałopozytywności.

Czytelniczki i czytelnicy nie pozostają sami ze skutkami zdrowienia; Tabitha Farrar przeprowadza „szkolenie z porażki”, mówi o skutkach zdrowienia i rozpoznawaniu reorganizacji strachu, omawia „problem nowych ciał” (przykładowo jak reagować na komentarze ludzi na temat zmiany wyglądu, jakie ubrania nosić, gdy przyrasta waga, co zrobić ze „starymi” ubraniami).

   Odżyw ciało, uzdrów mózg to kompendium wiedzy i prawdziwa skarbnica praktycznych rad dla osoby z zaburzeniem odżywiania, która wybiera się w drogę ku wyzdrowieniu. Można tę pozycję uznać za towarzyszkę trudnej podróży, którą ma do przebycia osoba z zaburzeniem odżywiania – towarzyszkę, która zawsze służy środkami zapewniającymi poczucie bezpieczeństwa, siłą, relaksacją, zrozumieniem, czasami uśmiechem (autorka informuje o brzydkich słowach, jednak nie przeprasza za nie; postrzegam je jako humorystyczne, dające dystans wobec bólu, a nie jako niecenzuralne terminy).

Gorąco polecam przeczytanie tej książki nie tylko docelowym odbiorcom, ale i wszystkim osobom, którym bliska jest walka osób z zaburzeniami jedzenia o normalne, spełnione życie.

Część pierwsza

Praca u podstaw

To nie twoja wina, że masz zaburzenie odżywiania. Ale twoją odpowiedzialnością jest wyzdrowienie. Tak, to niesprawiedliwe, że masz naprawić coś, co się zepsuło nie z twojej winy, ale takie jest życie. Zajmij się tym.

Poczucie winy nikomu nie służy, a już na pewno nie tobie.

Pomogę ci odzyskać moc

Kiedy zaczynałam pracować jako trenerka zdrowienia, nie spodziewałam się, że zdecydowana większość osób, które spotkam w swoim gabinecie, będzie miała za sobą już kilka serii standardowej terapii zaburzeń odżywiania. Większość moich klientek i klientów w jakimś momencie usłyszała, że nie reaguje na leczenie lub nie stosuje się należycie do zaleceń. Niektórym powiedziano, że nigdy do końca nie wyzdrowieją. Dla mnie to ilustracja nieudolności systemu opieki nad zdrowiem psychicznym.

Winienie osób z zaburzeniami odżywiania za to, że obawiają się procesu leczenia albo nie są przekonane do jego kształtu, pokazuje brak zrozumienia kluczowych mechanizmów: zaburzenie odżywiania to strach (na poziomie fobii) przed przybraniem na wadze. Po prostu. Dlatego trzeba się spodziewać po ludziach z zaburzeniami odżywiania, że będą się bać; że nie będą chcieli angażować się w leczenie; że nie będą tryskać entuzjazmem wobec perspektywy robienia czegoś, co budzi w nich przerażenie.

Nie obwiniamy innych chorujących o ich przypadłości czy nieidealne efekty terapii. Najwyższy czas zacząć traktować osoby z zaburzeniami żywienia jak ludzi, którzy bardzo się boją – a nie przestępców.

Sama nie przeszłam przez standardowe leczenie, więc nie doświadczyłam na własnej skórze wtłaczania mnie w zależność od pomocy profesjonalistów. Praca z osobami, które przeszły przez serie terapii, zanim trafiły do mnie, jaskrawo odmalowała niepokojące zjawisko: dorośli z zaburzeniami odżywiania często w procesie leczenia są pozbawiani sprawczości.

Mówiono im, że potrzebują dietetyka, by powiedział im, co mają jeść, i terapeutki, by pomogła im z samą czynnością jedzenia. Przekonywano ich, że ich opinie nie mają znaczenia, bo to zawsze „głos choroby”. Uzależnili się na lata od opieki profesjonalistów; bali się podejmować decyzje i działać, by nie zrobić „czegoś nie tak”. Tak bardzo zardzewiała ich wiara we własne możliwości, że mieli poczucie, że nie mogą uczestniczyć we własnym leczeniu. Co za koszmar. Profesjonaliści powinni pomagać stawiać sobie cele, a następnie asystować nam w dążeniu do nich. To powinna być współpraca.

Wyuczona bezradność jest straszna. Nie spotkałam jeszcze osoby z zaburzeniem odżywiania, która nie byłaby inteligentna i aktywna. Nie jesteś głupi_. To nie tak, że nie jesteś w stanie się nauczyć, jak jeść. Po prostu bardzo się boisz.

Tylko ty wiesz dokładnie, co potrzebujesz jeść, bo to w twojej głowie wirują podszyte strachem myśli o jedzeniu. Masz te wszystkie informacje. Musisz stać się ze sobą brutalnie szczer_ i spisać swoje lęki, a następnie podjąć działania, by się z nimi zmierzyć raz, drugi, kolejny. Nikt tego nie zrobi za ciebie, bo też nikt inny nie mieszka w twojej głowie.

Jestem przekonana, że profesjonalne wsparcie w leczeniu zaburzenia odżywiania powinno polegać na podsuwaniu narzędzi i dodawaniu osobie odwagi, by mogła zrobić to, co musi. Leczenie nie powinno zmieniać cię w roztrzęsiony wrak człowieka, bo nie wiesz, co położyć na kanapce.

Ponadto nie każda osoba z zaburzeniem odżywiania potrzebuje leczenia. Być może chcesz leczenia – to twój wybór. Ludzie umierali z powodu zaburzeń odżywiania i wychodzili z nich przez setki lat, na długo przed wynalezieniem psychoterapeutów. Oczywiście możesz sięgnąć po narzędzie, jakim jest profesjonalne wsparcie, by osiągnąć cel, który sobie wyznaczasz – pamiętaj jednak, jaka jest różnica między „niezbędnym” a „pomocnym”. Profesjonalne wsparcie w dążeniu do zdrowia może być pomocne. Niezbędne są natomiast pożywienie i determinacja. Zaburzenie odżywiania oparte na ograniczaniu się wpływa na całe twoje życie – każdy aspekt ciebie – więc to ty musisz się z niego wyplątać.

Twoje zdrowienie nie zależy od jakiejkolwiek innej osoby – tylko od ciebie. Co więcej, nikt tego za ciebie nie zrobi. Nie musisz czekać, aż ktoś przyjdzie i cię ocali albo pozwoli ci jeść.

To twoje ciało, twój mózg, twoje życie, twoja choroba i twoje zdrowienie. Twoja odpowiedzialność. Tylko ty możesz doprowadzić się do pełnego wyzdrowienia. Inni ludzie powinni cię wspierać, ale ostatecznie – ta droga jest twoja.

Odpowiedzialność

Dziecko z zaburzeniem odżywiania może stracić kontrolę nad swoim życiem – inni ludzie, dorośli, zmuszają je, aby jadło. To odmienna dynamika, która w przypadku młodej osoby może zadziałać. Jeśli zaburzenie zdiagnozuje się wcześnie, mniej lękowych połączeń nerwowych będzie wymagało reorganizacji.

Jako dorosł_ odpowiadasz za swoje zdrowie. Inni ludzie pojawiają się i znikają, ale twoje zdrowie pozostaje wyłącznie na twojej głowie. To brzmi jak ogromna odpowiedzialność, wiem, ale to nie jest zła rzecz – nauczysz się troszczyć o siebie i na sobie polegać.

To nie oznacza, że jesteś w tym sam_. Zdecydowanie nie! Korzystaj z wszelkiej pomocy i wsparcia. Wchłaniaj pozytywną energię ze swojego otoczenia.

Nauczysz się, jak wspomagać siebie w drodze do zdrowia. Musisz to zrobić. Kiedy już będziesz to potrafić, nie tylko wyzdrowiejesz, ale też rozkwitniesz. I twoje zdrowie nie będzie zależało od nikogo innego.

Rozliczanie się

Nadzór innych ludzi może mieć wielki wpływ na twoją terapię. Wiele z nas działa najlepiej wtedy, kiedy ma jakąś formę zewnętrznej kontroli – to nas zachęca do jedzenia w tych momentach, kiedy posiłek nas przeraża. Pamiętaj jednak, że nawet jeśli korzystasz z zewnętrznej kontroli, ostatecznie odpowiadasz tylko przed sobą.

Twoją odpowiedzialnością jest robienie tego, co dla ciebie najlepsze, przy każdej sposobności; bez względu na to, czy ktoś ci to zalecił, czy nie. Odpowiadasz za swoje zdrowie. Kiedy w pełni to zrozumiesz, zdasz sobie sprawę, że nie chodzi o zadowolenie terapeuty, dietetyczki, rodziców czy osoby partnerskiej, lecz o to, byś miał_ zdolność kontrolowania swoich działań i podejmowania ich dla swojego zdrowia i jakości swojego życia.

Zaburzenie odżywiania do niczego cię nie zmusi. Strach może podsuwać potężne sugestie, ale nie pozbawia cię sprawczości. Generuje myśli i emocje kierujące cię ku działaniu w określony sposób, zaburzenie odżywiania nie kontroluje jednak twoich rąk i nóg. Zawsze masz wybór. Odpowiadasz przed sobą w kwestii jedzenia bez względu na opinię zaburzeń odżywiania na ten temat. Strach może ci podpowiadać „nie jedz” albo „ograniczaj jedzenie”, ale nie może cię zmusić do ograniczania się. Wybierasz ograniczanie się – i to musi się zmienić. Natychmiast.

Bądź zmianą

Bądź zmianą, którą chcesz zobaczyć w sobie. To oznacza wychodzenie z inicjatywą i podejmowanie działań.

Terapia nie powinna sprowadzać się do tego, że rodzic, osoba partnerska czy ktokolwiek inny w kółko ci mówi, że masz jeść więcej – choć w praktyce to często tak wygląda. Pewnie masz serdecznie dość tego, że wszyscy każą ci jeść i odpoczywać. Wierz mi, oni też nie chcą już cię o to cisnąć. Przejmij więc inicjatywę. To twoim zadaniem jest wybieranie zdrowia.

Zdarzało mi się zamartwiać się, że ktoś zaproponuje pizzę na obiad. Albo że po południu wyjdziemy na kawę i ciastko. Cały czas unikałam sytuacji, w których inne osoby mogłyby zasugerować, co powinnam zjeść. Ciągłe uciekanie było wyczerpujące. A przecież można przejąć kontrolę i biec w kierunku źródła strachu.

Od teraz to ty proponuj pizzę na obiad. To ty proponuj wyjście do kawiarni.

Zamiast zastanawiać się przez cały dzień, czy ktoś spróbuje zmusić cię do zjedzenia czegoś strasznego, sam_ zdecyduj, że to zrobisz. Poczujesz, że kontrolujesz sytuację i dążysz do zmiany.

Oddaję ci twoją sprawczość i odpowiedzialność. Jako osoba z zaburzeniem odżywiania możesz doprowadzić sam_ do swojego wyzdrowienia.

• Tylko ty możesz nakłonić się do jedzenia.
• Tylko ty wiesz, czy w jakiś sposób się ograniczasz, czy nie.
• To od ciebie zależy, czy pozwalasz sobie na podejmowanie działań związanych z chorobą.
• Jesteś jedyną osobą, która może odpowiedzieć na pytanie: „Czy zrobił_m dziś wszystko, co mogł_m, by pokonać swój strach?”.
• Odpowiadasz za swoje zdrowie. Odpowiadasz za to, by wyprowadzić swój organizm ze stanu niedożywienia.
• Jeśli kontrolujesz swoją wagę, walczysz z własną biologią – to nigdy nie doprowadzi cię do zdrowia ani szczęścia.

W procesie zdrowienia nie jesteś pozbawion_ sprawczości. Zdecydowanie nie. Możesz odzyskać zdrowie. Możesz zrobić wszystko, co postanowisz.

Jesteś niezależną jednostką i twoje zdrowienie należy do ciebie

Jestem przekonana, że każdy może w pełni wyzdrowieć. Wyzdrowieć, a nie tylko dążyć do zdrowia, trwać w ciągłej terapii. Możesz po prostu wyzdrowieć, całkowicie, na wskroś. Możesz również osiągnąć odporność na triggery. Całe gadanie o dietach i mody na sposoby żywienia nie sprawią teraz, że zacznę się zastanawiać nad swoim postępowaniem. Jestem pewna, że nie ma siły, która skłoniłaby mnie do odchudzania się. Taką odporność buduje się powoli i niełatwo, ale też możesz znaleźć się w tym miejscu. I znajdziesz się.

Niedożywienie, do którego doprowadza zaburzenie odżywiania, silnie obciąża ciało i umysł. Musimy pamiętać, że ze wszystkich chorób i zaburzeń psychicznych zaburzenia odżywiania mają najwyższą śmiertelność. Trzeba więc podejść z pełną powagą do zmniejszania deficytu energetycznego za pomocą pożywienia i odpoczynku.

Kwestia nieograniczanego odżywiania się jest istotna dla każdego typu ciała. Zaburzenia odżywiania występują u osób noszących najróżniejsze rozmiary. Można mieć deficyt energetyczny przy każdej wadze, jeśli je się za mało, by zaspokoić potrzeby organizmu. Do tych potrzeb mogą się zaliczać dodatkowe kalorie potrzebne ciału do odbudowania tego, co zostało zniszczone na skutek niedożywienia, ma na to wpływ też twoje naturalne tempo przemiany materii. Jeśli myślisz teraz, że nieograniczane jedzenie nie jest dla ciebie, bo twój organizm nie jest wycieńczony – zatrzymaj się na moment. To uniwersalna zasada; nie modyfikuje jej rozmiar ubrań, które nosisz. Osoba o „normalnym” ciele może być poważnie chora.

Ta książka skupia się na:

• rehabilitacji żywieniowej – wyciągnięciu ciała ze stanu niedożywienia
• reorganizacji nerwowej – zmianie utrwalonych nawyków związanych ze strachem przed przybraniem na wadze

Połączenie tych procesów prowadzi do wolności.